افزايش علاقه مندي به مصرف قرص هاي افسردگي

متاسفانه شيوع مصرف داروهاي ضدافسردگي روز به روز رو به افزايش است!

مي‌گويد “بخور حالِت خوب ميشه!”. تاكيد هم مي‌كند كه سر ساعت مشخصي بايد اين قرص را خورد. مي‌گويد “يكي دو هفته ديگه اينجوري دمق و افسرده نيستي، حالت خوبه”. اما تنها او نيست كه تجربه خوردن اين قرص را داشته، خيلي‌هاي ديگر هم از معجزه‌ آن براي دوري از ياس، آرامش و شادي حرف مي‌زنند. اما چرا بايد حال خوب ما اين‌روزها به “فلوكستين” وابسته باشد؟ آيا ما همه افسرده‌ايم؟ يا راه خوب‌بودن را بلد نيستيم؟ هيچ‌كدام از ما كه فلوكستين را درماني بر دردهايمان مي‌دانيم پاسخي نداريم. فقط مي‌گوييم اين‌روزها انگار “بهترم”.
قرص فلوكستين (fluoxetine) يا پروزاك (prozac) براي خيلي‌ها آشناست. چه آن‌ها كه به تجويز پزشك آن‌را مي‌خورند و چه آن‌ها كه به توصيه دور و اطرافيانشان. اين قرص يك داروي ضدافسردگي است كه اين روزها بيش از همه تبديل به همراه هميشگي بسياري افراد، به خصوص زنان، شده است. اين درحالي است كه اين دارو عوارض زيادي دارد.
اما دليل افزايش مصرف فلوكستين چيست؟ چرا يك قرص افسردگي كه نياز به نظر پزشك دارد خودسرانه ميان مردم مي‌چرخد؟ آيا تعداد افراد افسرده جامعه ما زياد شده است؟
روان‌شناسان استفاده از قرص‌هاي افسردگي توسط عموم مردم را نشانه خوبي نمي‌دانند. دكتر مهدي ملك‌محمد -روان‌شناس و عضو انجمن روان‌شناسي ايران- دراين‌باره مي‌گويد “تمايل مردم به خوردن قرص روان‌پزشكي مانند يك نشان‌گر و آلارم عمل مي‌كند و نشان مي‌دهد كه حال جامعه خوب است يا بد، كه متاسفانه ازدياد مصرف اين داروها نشان مي‌دهد جامعه افسرده است”.
اين روان‌شناس در گفتگو با فرارو گفت: بيرون‌رفتن از هر نوع وضعيت رواني مانند نگراني، دلواپسي و اضطراب در افراد، راه‌هاي مختلفي مي‌تواند داشته باشد. يكي از اين‌ راه‌ها مي‌تواند روي‌آوردن به قرص‌هاي ضدافسردگي باشد، كه در كل راه مطلوبي نيست. مراجعه به روان‌پزشك و تجويز قرص و دارو توسط او يك وضعيت ناچاري است و نه يك مضعيت مطلوب.
مهدي ملك‌محمد با تصريح اينكه جامعه مضطرب است اظهار كرد: رفتن افراد به سمت قرص‌هاي رواني براي خود درماني، در قالب غيرعلمي، نشان‌ مي‌دهد كه جامعه از لحاظ اضطراب در وضعيت خوبي قرار ندارد. اگر جامعه ما جامعه آرامي بود، قطعا خوددرماني پزشكي در آن وجود نداشت و افراد از راه‌هاي سنتي و مذهبي مانند عبادت و يا ورزش، صحبت با دوستان، گوش‌دادن به موسيقي و… به سراغ درمان خود مي‌رفتند. جامعه ما جامعه‌اي است كه طب سنتي در آن جايگاهي قوي داشته، گل گاوزبان، چهل گياه و… همه از تجويزهاي پيشنهادشده سنتي براي ايجاد آرامش در افراد در طب سنتي است. اما در حال حاضر جامعه به راه‌هايي كه آسان‌تر، سريع‌تر و نتيجه‌بخش‌تر هستند حركت كرده و سراغ راه‌هايي مي‌رود كه به زعم خودش مطمئن‌تر و كارآمدتر است.
عضو انجمن روان‌شناسي درباره تاريخچه قرص فلوكستين گفت: قرص فلوكستين يا پروزاك در سال‌هاي 1990 در آمريكا گستردگي فراروان داشت. در جامعه ما نيز، كه به اين جامعه شباهت‌هايي دارد، اخيرا به صورت گسترده از اين قرص استفاده مي‌شود. از دهه‌هاي 90 و پس از سال 2000 اين دارو داروي عمومي شد و توسط روان‌پزشكان براي درمان اختلال، افسردگي و وسواس تجويز شد. اين قرص جايگاه ديگري نيز داشت كه نسبت به قرص‌هاي هم‌نوع از عوارض كمتري برخوردار بود. و همين منجر به برتري آن نسبت‌به قرص‌هايي كه عوارضي هم‌چون خواب‌آلودگي و بي‌حالي داشتند شد.
وي در ادامه با اشاره به شروع و روند مصرف اين قرص در جامعه ايران تصريح كرد: در كشور ما از يك‌جا به‌بعد وضعيتي در درمان رواني پزشكي صورت گرفت و آن اينكه ميزان مراجعين روان‌پزشكي كه دچار افسردگي بوده و نياز به اين دارو داشتند زياد شد. از آن‌جايي كه در جامعه ما خوددرماني مورد علاقه مردم است، مصرف اين دارو نيز خودسرانه افزايش پيدا كرد. دليل اين امر اين است كه هر فردي كه اين قرص برايش تجويز مي‌شد همان را به ديگران نيز توصيه مي‌كند. در حالي كه در درمان مشكلات رواني افراد نياز به مراحل مختلف تشخيص وجود دارد و اينگونه نيست كه در چند دقيقه روان‌پزشك بتواند تشخيص دهد چه دارويي به چه كسي بدهد. گفتگوي درددل‌مآبانه و مصاحبه باليني پيش زمينه تجويز هر دارويي است.
چرا فكر مي‌كنيم فلوكستين معجزه مي‌كند؟
ملك‌محمد گفت: فلوكستين پس از رايج‌شدن در كشور دست به دست چرخيد، تاجايي كه بسياري به شوخي مي‌گويند بايد براي بهترشدن حال مردم تهران در سد كرج قرص فلوكستين بريزيم. اما واقعيت اين است كه اين قرص معجزه نمي‌كند و اگر كارايي دارد بايد با دوز مشخص و در زمان مشخص خورده شود، در غير اينصورت و با قطع ناگهاني آن مي‌تواند بسيار خطرناك باشد. كما اينكه تجويز داري روان‌پزشكي از تجويز داروي جسمي حساس‌تر است، چون مستقيمان بر روي مغز تاثير مي‌گذارد، آن‌هم به‌صورت پايدار.
اين روان‌شناس درباره باور غلط نسبت به قرص‌هاي ضدافسردگي در ميان ايرانيان توضيح داد: باور غلط نسبت به تاثير خوردن اين قرص موضوعي است كه موجب رواج آن در شهري مانند تهران و ساير شهرهاي بزرگ كشور شده است. در روان‌شناختي اصطلاحي به‌نام “پلاسيبو” يعني “دارونما” وجود دارد. اين اصطلاح هنگامي به‌كار برده مي‌شود كه يك قرصي مانند استامينوفن را به فردي كه فشار خونش بالا رفته بدهيم و بگويم اين قرص فشارت را پايين مي‌آورد؛ پس از گذشتن زماني فشار خون آن فرد واقعا پايين مي‌آيد چرا كه با باور كاهش فشارخون آن را خورده است. در مورد فلوكستين نيز همين امر وجود دارد، افراد اين قرص را با باور اينكه حالشان خوب مي‌شود مي‌خورند اما نمي‌دانند كه بهش عمده تاثير اين قرص به‌دليل نگرش آن‌ها به اين داروست.
وي با تاكيد بر اهميت نقش “نگرش” در بهبود حال رواني افراد اظهار كرد: در درمان روان‌شناختي همين “نگرش” هست كه اهميت دارد. فردي كه فلوكستين مصرف مي‌كند بايد بداند كه به دليل تغيير نگرش او به داشتن حال خوب است كه او بهتر شده و نه لزوما خوردن دارويي مانند فلوكستين. در چنين حالتي اگر فرد يك روز دارو را قطع كند، باز هم به همان حالت‌هاي گذشته و بدتر از آن بازمي‌گردد. مردم جامعه بايد متوجه باشند كه اين داروها نيستند كه حالشان را خوب مي‌كنند، بلكه آنچه بايد تغيير كند وضعيت محيطي و فردي است.
فلوكستين براي درمان دردهاي اجتماعي
عضو انجمن روان‌شناسي دليل واقعي مصرف اين قرص و قرص‌هاي مشابه را تشريح كرده و گفت: اما موضوع مهم دليل مصرف قرص است. قطعا دلايلي اجتماعي پشت‌پرده اقبال به خوردن قرص‌هاي افسردگي است. در مباني اجتماعي مشكلات روان‌شناختي مي‌توان از ترافيك، وضعيت اشتغال، وضعيت سياسي و…. نام برد. تمايل مردم به خوردن قرص روان‌پزشكي مانند يك نشان‌گر و آلارم عمل مي‌كند و نشان مي‌دهد كه حال جامعه خوب است يا بد، كه متاسفانه ازدياد مصرف اين داروها نشان مي‌دهد جامعه افسرده است.
وي همچنين تصريح كرد: افراد جامعه بايد اين را ياد بگيرند كه هنگامي كه دچار مشكلات رواني مي‌شوند ابتدا بايد به نزد روان‌شناس و مشاور بروند و درصورتي كه آن‌ها تشخيص دادند كه لازم است پزشكي به ميدان بيايد، آنگاه به روان‌پزشك مراجعه كنند. در تمام دنيا روان‌پزشكان به‌جز درمان موارد اورژانسي بيماري‌هاي رواني، پس از تشخيص روان‌شناس وارد عمل مي‌شوند. كمااينكه روان‌پرشك تنها مي‌تواند كنترل كند و نه درمان. درمان مشكلات روان‌شناختي با قرص در صورت شديد بودن بيماري، بايد همراه با مشاوره‌هاي روان‌شناختي باشد.
روان‌پزشكان چقدر مسئولند؟
ملك‌محمد ضمن اشاره به اينكه وظيفه روان‌پزشك كنترل بيماري است و نه درمان آن با انتقاد از عملكرد آن‌ها ادامه داد: متاسفانه روان‌پزشكان در ايران مانند پزشكان عمل مي‌كنند و با كمترين علائم به‌دنبال خاموش‌كردن علائم با قرص هستند. روان‌پزشكان ما براي درمان چند بسته دارويي دارند كه هر وقت فردي دچار مشكل شود يكي از آن بسته‌ها را برايش تجويز مي‌كنند، بي‌آنكه به تاثير يا عدم تاثير آن فكر كنند. بسياري از روان‌پزشكان به بيمار با نگاهي آزمون-خطا مي‌نگردند؛ قرصي را براي اون تجويز مي‌كنند و اگر جواب نداد قرص ديگر را جايگزين مي‌كنند كه بسيار اشتباه است.
وي همچنين گفت: مثالي مي‌توان در اين‌باره زد و آن درمان “بيش‌فعالي” كودكان توسط روان‌پزشكان است. والديني كه كودكشان را به نزد روان‌پزشك مي‌برند و از شيطنت بيش از حد او شكايت مي‌كنند، در 99% موارد براي فرزندشان قرص ريتالين تجويز مي‌كنند. اين در حالي است كه آمار نشان داده كه 50 درصد تشخيص روان‌پزشكان در مورد بيش‌فعالي در ايران اشتباه است. حال همين تشخيص در مورد بيش‌فعالي را مي‌توانيم تعميم دهيم به تشخيص‌هاي ديگر.
اين روان‌شناس در گفتگو با فرارو به قرص ديگري كه مصرف آن نيز زياد است اشاره كرده و تصريح كرد: قرص ديگري كه ديده شده روان‌پزشكان تجويز مي‌كنند، پروپرانولول است. اين دارو گيرنده‌هاي قلب را به شكلي تنظيم مي‌كند كه آن‌ها تپش قلب را كنترل كنند. تپش قلب فرد مصرف كننده در پي مصرف ايران دارو پايين مي‌آيد كه منجر به پايين‌آمدن اضطراب وي نيز خواهد شد.
عضو انجمن روان‌شناسي ايران در انتها گفت: روان‌پزشكان در ايران در حال انتقال اين باور هستند كه مشكل افراد در نگرش آن‌ها نيست بلكه اين مشكل با قرص و دارو قابل حل است؛ در حالي كه مشكل بسياري از افراد كه به خوردن قرص‌هاي ضدافسردگي روي آورده‌اند، نه مسائل حاد روحي و رواني بلكه مشكل نگرش آن‌هاست.

فرارو،